Najkrócej mówiąc: ilość sztuki religijnej, a chrześcijańskiej w szczególności, jest obłędna. Wśród obrazów tworzonych dla Kościoła są największe arcydzieła w historii ludzkości. Płodność mariażu religii i sztuki zakończyła się wraz z nowoczesnością, gdy sztuka odeszła od klasycznych zasad przedstawienniczych.
To będzie taki nasz mały quiz. Ciekawi nas, jak odpowisz na tytułowe pytanie – my przedstawimy tu kilkanaście naszym zdaniem najpiękniejszych obrazów dotyczących motywu narodzenia Jezusa, a Ty możesz wskazać swój z poniższej listy, lub też zaproponować jakiś zupełnie inny.
1. Boże narodzenie w nocy, Geertgen tot Sint Jans, The National Gallery, Londyn, 1490
Bardzo nam się tu podoba zarówno oświetlenie, jak i przeskalowanie, jak i ledwo widoczny łeb krowy majaczący w ciemności. Zabawa skalą zawsze daje obłędne doznania, wprowadza nas w świat odrealnienia i narkozy. Mały Jezus ma proporcje dorosłego, tylko gołego i nagiego, niczym Ojciec, słynna rzeźba Rona Muecka. Leży i patrzy taki świadomy, jakby to on stał nad Maryją, nie odwrotnie. A krowa się zastanawia, czemu światła nie dostała – szukaj światła! szukaj światła, krowo!
Geertgen tot Sint Jans żył jakoś pomiędzy 1465 – 1495 w Haarlemie, czyli w Niderlandach. Zresztą widać to po twarzach ludzi na obrazie – tylko Holendrzy malowali takie twarze, jakby ich otoczenie spożywało zbyt dużo ołowiu w pożywieniu, no i wszyscy mieli rude kręcone włosy od marchwi. Był wyznawcą świętego Jana, co ujawnił w nazwisku.
2. Antonio da Correggio, Boże Narodzenie, Die Heilige Nacht, Gemäldegalerie Alte Meister, 1529
Tu mamy pełną wesołą wenecką zabawę z wysokiego renesansu i jak człowiek na to patrzy zastanawia się, czemu nie mieszka w Wenecji, tylko w mieście północy zdewastowanym przez niemieckich najeźdźców… Wenecki mistrz namalował to przy świecach wykorzystując wszystkie zdobycze techniki Chiaroscuro, zabawy światłem i ciemnością, zwanej potocznie światłocieniem, którą do cna wycycka Caravaggio.
3. Pokłon Trzech Króli, Bartolomé Esteban Murillo, 1660
Tu mamy barok. W dodatku hiszpański. Ten sam barok, który wyprodukował pasyjne obrazy Caravaggia. Bartolomé był synem fryzjera z Sewilli co jakoś można docenić na jego płótnach, które dostarczyły domokrążącym ewangelizatorom wielu świętych obrazków. Gdy zastanawiasz się, kto namalował Maryjkę na chmurach, zapewne był to Murillo.
4. Spis ludności w Betlejem, Pieter Bruegel Starszy, Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Bruksela, 1566.
Śnieg w Betlejem? W sumie czemu nie, Betlejem jest przecież tylko pewną alegoryczną a nawet astrologiczną koncepcją, a nie punktem na mapie. Warto to pamiętać, gdyż co i rusz ktoś ma ochotę rozumieć Ewangelie dosłownie. Jezus urodził się w Betlejem, gdyż takie było genealogiczne zapotrzebowanie autorów Jego legendy, a mógł się przecież urodzić gdziekolwiek, także w Bredzie, czyli w Bruegel. Także w Wadowicach.
5. Procesja magów, Benozo Gozzoli, Pałac Medici Riccardi, Florencja.
6. Zwiastowanie Maryi, Fra Angelico, Zakon św. Marka, Florencja.
Łapiemy Gabriela na gorącym uczynku – oto przyniósł wiadomość od Boga, że Maryja będzie w ciąży… z Duchem Świętym. Kim? Ekhm… Duchem Świętym. No normalnie, jak każda dziewica w historii. Czego nie rozumiesz? Nie, no, w porządku, rozumiem, ale czy Józef zrozumie? O niego się nie martw, ukażę mu się we śnie i wszystko mu wytłumaczę – co prawda potrzebuję do tego innej Ewangelii, ale i to da się zrobić. Mateusz już pisze. Dziewica Maryja jest w ciąży. Syn Boży jest w drodze. Czego nie rozumiesz?
Fra Angelico dla swoich kolegów był braciszkiem Jasiem Fasolą, poważnie! Zwał się Fra Giovanni da Fiesole, choć urodził się jako Guido di Pietro. Przede wszystkim obmalował ściany swojego własnego klasztoru dominikanów we Florencji, a żył tak pobożnie, że 500 lat później polski papież JPII beatyfikował Jasia.
7. Sen sw. Jozefa, Philippe de Champaigne, National Gallery w Londynie.
O tym śnie mowa… Widzisz, Maryjo, jak obiecałem w innej Ewangelii, tak przyszedłem do Józefa i mu tłumaczę we śnie, że jesteś w ciąży z Gołębicą i że ma się nie denerwować o innych twoich chłopaków. Gdyby mu przyszło do głowy, by pójść za prawem z księgi Powtórzonego Prawa i doprowadzić cię do domu ojca, gdzie by sprawdzano dowody na twoje dziewictwo, a potem chciano ukamienować zgodnie z biblijnym zaleceniem, to mu przypomnij tę rozmowę, ok?
Philippe de Champaigne był przedstawicielem francuskiego baroku i założycielem słynnej osiemnastowiecznej szkoły the Académie de peinture et de sculpture, którą zdewastuje i zakończy francuska rewolucja.
8. Zwiastowanie Anielskie dla pasterzy, Taddeo Gaddi, Kościół Santa Croce, Florencja 1332-38.
Tutaj anioł zwiastuje pasterzom… która to Ewangelia? Bo w jednej Ewangelista opowiada o magach ze wschodu, którzy idą za gwiazdą betlejemską a w drugiej o pasterzach, których pobudził na polu Gabriel. Czyli kto w zasadzie przyszedł pokłonić się dzieciątku? Magowie, czy pasterze? Wybieraj, co wolisz.
Taddeo Gaddi wybrał pasterzy. Ciekawe to jak na malarza z Florencji i najbardziej utalentowanego ucznia z pracowni Giotto. Ciekawe też, że obraz Gaddi przypomina o 700 lat późniejsze murale Diego Rivery.
9. Pokłon Trzech Króli, Sandro Botticelli, Galeria Uffizi, Florencja.
Sandro wolał jednak mędrców ze wschodu, czyli magów, czyli całą florencką śmietankę. Pasterze niech śpią na polu, kto by o nich się martwił? Wiadomo, że urodziny króla to nie jest sprawa dla pasterzy – to jest elitarne wydarzenie towarzyskie, i trzeba mieć pieniądz i władzę, żeby tam być. Tak jak ci, którzy zapłacili za obraz: Lorenzo i Giuliano Medyceusze. Co ciekawe, Sandro Botticelli umieścił tam i siebie – tak! jedyna osoba, która patrzy z obrazu wprost na nas z tym lekko pogardliwym, lekko kpiącym grymasem to on. Widzisz go?
10. Pokłon pasterzy, Giorgione, National Gallery of Art, Waszyngton.
Giorgione a w zasadzie Giorgio Barbarelli da Castelfranco to kolejny wenecjanin w tym gronie. Razem z Tycjanem założyciel tak zwanej weneckiej szkoły, niestety przedwcześnie zmarły, uzmysławiający nam czym od tłumu szarych zjadaczy chleba różni człowieka talent. Józef na tym obrazie jest tak stary, że nie można mieć najmniejszych podejrzeń, że to on jest ojcem dziecka. Nie powinien jednak przysypiać, bo mu Marysię uprowadzi któryś z przystojnych pasterzy. Innej owcy nie ma.
11. Boże Narodzenie, Federico Barocci, Muzeum Prado, Madryt, 1597
12. Hugo van der Goes, Portinari Altarpiece (c.1475)
13. Hugo van der Goes, Pokłon Trzech Króli, Gemäldegalerie, Berlin, 1440
14. Sandro Botticelli, The Mystical Nativity (1500-1501)
15. Michelangelo Merisi da Caravaggio, Nativity with San Lorenzo and San Francesco (1609)
16. Paul Gauguin, Geburt Christi, des Gottessohnes (1896)
Pamiętaj, że Twój komentarz może trafić do książki, więc przemyśl odpowiedź i podpisz się.